گاز طبی چیست؟

گازهای طبی که می توانند بصورت خالص یا مخلوطی از چند گاز باشند،گازهایی هستند که توسط سیستم‌های لوله‌کشی پزشکی برای درمان، تشخیص یا پیشگیری از بیماری‌های بیماران، یا برای بکارگیری دستگاهها و ابزار جراحی و غیره تولید می‌شوند. که  در عمل، خلاءهای پزشکی و گازهای مورد استفاده برای آزمایش‌های پزشکی و کشت های باکتریایی و جنینی و …  را نیز شامل می شود.

رایج ترین انواع گازهای پزشکی عبارتند از: اکسیژن، هوا، خلاء، اکسید نیتروژن، دی اکسید کربن، گازهای بیهوشی، نیتروژن و … گازهای پزشکی در محیط های مختلفی از جمله اتاق عمل بیمارستان، اورژانس ، اتاق ها، بخش های مراقبت های ویژه، آمبولانس ها و کلینیک ها استفاده می شوند.

آشنایی با گاز های طبی و کاربرد آنها

1- اکسیژن:

 کاربردهای اکسیژن پزشکی

اکسیژن پزشکی رایج ترین و مهم ترین گاز پزشکی است و سه کاربرد  اصلی برای اکسیژن وجود دارد: تزریق اکسیژن اضطراری، اکسیژن درمانی و مراقبت های بهداشتی اکسیژن.

(1). تزریق اکسیژن اورژانسی : این دارو برای نجات جان بیماران بدحال و قربانیان تصادف با استنشاق اکسیژن خالص با سرعت و جریان بالا برای مدت زمان کوتاه استفاده می شود تا از آسیب غیر قابل برگشت به بدن ناشی از هیپوکسی حاد جلوگیری شود. به عنوان مثال مسمومیت با مونوکسید کربن، برق گرفتگی، غرق شدن، بیماران نیازمند به کمک های اولیه و غیره. اکسیژن مورد استفاده برای  اکسیژن اضطراری باید الزامات کیفیت استانداردهای ملی مربوطه یا استانداردهای بین المللی برای اکسیژن را برآورده کند.

(2). اکسیژن درمانی: اکسیژن درمانی برای افزایش غلظت اکسیژن در گاز استنشاقی با مکمل اکسیژن، برای افزایش محتوای اکسیژن خون شریانی و بهبود تامین اکسیژن استفاده می شود ،که در مجموع به عنوان اکسیژن درمانی شناخته می شود. از این میان، مواردی که برای اصلاح هیپوکسی پاتولوژیک به عنوان مکمل درمان بیماری استفاده می شوند، اکسیژن درمانی نامیده می شوند. (غلظت اکسیژن 30 درصد برای اکسیژن درمانی طولانی مدت مناسب است).

(3) مراقبت های بهداشتی اکسیژن:این دارو برای تکمیل هیپوکسی فیزیولوژیکی در  افراد میانسال و مسن، زنان باردار و بیمارانی که از بیماری های مزمن بهبود می یابند مورد استفاده قرار میگیرد. علاوه بر این، اکسیژن همچنین اثر تقویت حافظه، کاهش شلی پوست و افزایش کشسانی پوست دارد.

2-هوا

 کاربردهای هوای پزشکی 

هوای پزشکی هوایی است که برای اهداف پزشکی یا بکار انداختن ابزارهای پزشکی استفاده می شود. هوا با پمپاژ هوای اتمسفر از طریق کمپرسور هوا فشرده و تصفیه می شود تا هوای تصفیه شده با غلظت محدودی از آلاینده ها و فشار معینی برای مصارف پزشکی، ابزارآلات و دندانپزشکی به دست آید. بسته به کاربرد، فشار مورد استفاده از 0.4 تا 1.0 MPa متغیر است.

در پزشکی، هوا برای راه اندازی ونتیلاتورها یا مخلوط آن با اکسیژن برای تنفس مورد استفاده قرار میگیرد.همچنین بسیاری از تجهیزات پزشکی پنوماتیکی بوده و برای راه اندازی نیاز به هوای فشرده دارند که از جمله آن می توان به اینسترومنتهای دندانپزشکی، اتوکلاوهای بیمارستانی و غیره اشاره کرد.

3- خلاء

خلاء پزشکی که به عنوان ساکشن فشار منفی نیز شناخته می شود، عمدتاً برای ایجاد فشار منفی به اتاق های عمل، اتاق های احیا، اتاق های درمان و خروجی اتاق های بیمار برای تولید مکش برای استفاده پزشکی استفاده می شود. خلاء پزشکی در بخش های مستقل بیماری های عفونی و دندانپزشکی باید به طور جداگانه استفاده شود و نباید با بخش های عمومی مشترک باشد.همچنین از این فشار منفی برای ساکشن کردن ترشحات داخلی بدن بیمار حین عمل یا پروسه بستم زخم استفاده می شود.

4- دی اکسید کربن

از نظر بالینی، یعنوان یک محرک تنفس می توان از آن برای درمان آپنه و هیپوکاپنی در نوزادان استفاده کرد. دی اکسید کربن پزشکی یک محرک فیزیولوژیکی مهم برای حفظ تنفس طبیعی در بدن انسان است و نقش تنظیمی در حرکات تنفسی ایفا می کند. استنشاق مقدار مناسب CO2 باعث اتساع قابل توجه عروق و افزایش حجم خون می شود. این اثر حتی می تواند جایگزین داروهای گشادکننده عروق شود و به انسان در درمان برخی بیماری ها کمک کند. اگر فردی برای مدت طولانی اکسیژن خالص را استنشاق کند، غلظت کم دی اکسید کربن در بدن می تواند منجر به ایست تنفسی شود. به همین دلیل، مخلوطی از 5 درصد دی اکسید کربن و 95 درصد اکسیژن به صورت بالینی برای درمان مسمومیت با مونوکسید کربن، غرق شدگی، شوک، آلکالوز یا بیهوشی استفاده می شود. دی اکسید کربن را می توان با فشار دادن به یخ خشک تبدیل کرد (5. 2 اتمسفر استاندارد) و خنک کننده (زیر 56.6 درجه سانتیگراد). یخ خشک از نظر پزشکی برای سرما درمانی، برای درمان آب مروارید، بیماری های عروقی و غیره استفاده می شود.

همچنین از دی اکسید کربن پزشکی  می توان برای باد کردن حفره شکمی و کولون برای لاپاراسکوپی و کولونوسکوپی  استفاده کرد. دی اکسید کربن همچنین می تواند برای کالیبره کردن تجهیزات پزشکی بعنوان گاز استاندارد استفاده کرد. (مثلا در کاپنوگراف ها که نیاز به گاز CO2 5% برای کالیبراسیون است). استریل کردن دستگاه برای عقیم سازی رقیق کننده گاز و ضد عفونی کننده، مبرد، بی حس کننده موضعی، استخراج کننده، باکتری های کشت آزمایشگاهی (باکتری های بی هوازی)، دی اکسید کربن جامد نیز می تواند در تولید پنی سیلین استفاده شود. علاوه بر این، دی اکسید کربن  به طور گسترده در انواع درمان های پزشکی و آزمایش های بالینی استفاده می شود.

5- اکسید نیتروژن (N2O)

در پزشکی، عمدتاً به عنوان بیهوشی برای اقدامات دندانپزشکی، چشمی، زنان و زایمان و جراحی های سرپایی استفاده می شود. استفاده از این گاز کم تهاجمی بوده و بیشتر اکسید نیتروژن با بازدم بیمار بدون اثر تجمعی دفع می شود.

استفاده از مخلوط اکسید نیتروژن و اکسیژن به عنوان بی حس کننده دارای مزایای زیر است: دوره القای کوتاه، تنها 30-40 ثانیه برای استنشاق برای ایجاد بی دردی لازم است. اثرات ضد درد نسبتا خوبی دارد اما اثر بیهوشی آن ضعیف است، بیمار بیدار است، از عوارض بیهوشی عمومی جلوگیری می شود و بهبودی پس از جراحی سریع است.

استنشاق ترکیب  گاز اکسیژن و نیتروز (گاز خنده) حس سرخوشی به فرد القا می‌کند و کارد و عملکرد آن بر روی بدن مانند احساس مستی خواهد بود در علم پزشکی برای تولید گاز خنده از ترکیب ۵۰ درصدی هر کدام از گازها یعنی نیتروز و اکسیژن استفاده می‌شود که این گاز انتونوکس نیز نامیده می‌شود.

  نکته : از اکسید نیتروژن و دی اکسید کربن به مقدار کم در بیمارستان ها استفاده می شود و عموماً به صورت سیلندر خارجی خریداری می شوند.

6-سایر گازها

علاوه بر گازهای رایج ذکر شده در بالا، نیتروژن، آرگون، هلیوم، نئون، کریپتون، رادون، ازن، مونوکسید کربن، هیدروژن، اکسید اتیلن، کلر، استیلن و متان نیز به مقادیر مختلف در بیمارستانها دارای کاربردهای پزشکی هستند.

منابع تامین گازهای طبی در بیمارستان

با توجه به حجم بالای مصرف اکسیژن در بیمارستان و نیاز حیاتی بیماران به آن تهیه گاز از چند منبع انجام میشود تا در صورت بروز اختلال در یکی از آنها تامین اکسیژن از منبع دیگری انجام شده و جریان اکسیژن رسانی به بیمار دچار اختلال نگردد.منابع گاز اکسیژن بیمارستان عبارتند از:

•  کپسولهای اکسیژن فشرده
• تانکهای اکسیژن مایع
•  دستگاههای اکسیژن ساز

هوای فشرده نیز در مراکز کاربردهای زیادی دارد لذا آنرا نیز توسط کمپرسورهای بزرگ در خود مراکز درمانی تولید میکنند.که این هوا می تواند توسط 2 یا چند کمپرسور تامین شود تا درصورت بروز اشکال در یکی کمپرسورهای باقیمانده جریان دائمی هوای فشرده را تامین کنند.

خلاء نیز توسط ساکشن مرکزی ایجاد شده و از طریق سیستم توزیع و کنسولهای بالای سر بیمار در اختیار بیمار قرار میگیرد.همچنین بیمارستانها مجهز یه ساکشنهای کوچک نیز هستند که بصورت تک نفره برای بیماران مورد استفاده قرار میگیرند.

اما گازهای طبی دیگر به نسبت موارد گفته شده در بالا مصرف کمتری دارند و تولید آنها در مرکز درمانی مقرون به صرفه نیست ، لذا این گازها توسط کپسولهای قابل شارژ توسط مراکز تهیه شده تا در صورت نیاز مورد استفاده قرار بگیرند.

سيلندر گازهاي طبي

اجزایاصلیتشکیلدهندهسیلندر:

بدنه،اجزای اصلی یک سیلندر را تشکیل می دهند.شیر،رگلاتور(فشارشکن)،مانومتر،کلاهکایمنیوشیلنگرابط،
جنس سيلندرها از آلومينيوم و يا فولاد هست که به روش لوله هاي (مانيسمان) بدون درز توليد ميشوند. قسمتهاي بالا و پايين سيلندرها به صورت کروي ساخته ميشود تا تحمل فشار بالاي گاز موجود در آن را داشته باشد. در قسمت بالايي سيلندرها شير مخصوص هر گاز به صورت پيچي بسته ميشود به نحوي که  هيچگونه جوشکاري در اين سيلندرها وجود ندارد شيرها  شامل قسمت نازل (رزوهاي)، قسمت فلکه و در بعضي از شيرها قسمت سوپاپ هستند.
قسمت نازل و شير در تمامي سيلندرها مشترک بوده و قسمت سوپاپ فقط در گازهاي خاصي که داراي فشار بالا باشند وجود دارد مثل گاز CO2, N2O
روي بدنه سيلندرها مشخصات فني شرکت توليدکننده – استاندارد توليد – وزن سيلندر و سال ساخت آن حک شده است.

در قسمت بالاي هر سيلندر کلاهک مخصوصي جهت حفاظت از باز شدن ناگهاني شير سيلندرها و همچنين شکستگي شير براثر سقوط و همچنين آغشته شدن شير روي سيلندر به مواد ممنوعه (مثل روغن در سيلندرهاي اکسيژن) قرار ميگيرد. رنگ بدنه سيلندرها بر اساس گاز موجود در آن تعريف ميشود که خود  داراي استاندارد ويژه رنگ آميزي به شرح زير است.

رنگ بندی استاندارد معمولا در مراکز درمانی به صورت زیر است.

در صورتیکه گاز طبی مورد استفاده در کپسول از چند مدل مختلف باشد، رنگ کپسول نیز ترکیبی از رنگ اختصاصی گازهای داخل آن خواهد بود .مثلا اگر کپسولی با اکسید نیتروژن و اکسیژن بصورت مخلوط پر شود رنگ کپسول نیز آبی و سفید خواهد بود.

در شکل زیر چند مثال از این مدل کپسولها دیده می شود.

 

برچسب گذاری سیلندرهای گاز

علی رغم اهمیت فراوان رعایت استانداردهای ذکر شده در رابطه با رنگ سیلندر، باید حتما لیبل اطلاعات گاز نیز روی سیلندر نصب شود تا کاربران به راحتی بتوانند از محتویات داخل سیلندر آگاه شوند. در واقع می توان گفت که رنگ سیلندر تنها یک راهنما برای تشخیص بهتر است اما آن چیزی که بیش از همه اهمیت دارد، برچسب نصب شده روی آن است. این برچسب حتما باید از مقاومت بالا برخوردار باشد تا در برابر شرایط محیطی مختلف به راحتی از بین نرود.

اطلاعاتی نظیر نام کاربر و تاریخ استفاده از سیلندر باید روی آن درج شده باشد. همچنین برچسبی که روی آن نصب می شود باید حاوی اطلاعاتی نظیر نام شرکت، آدرس شرکت سازنده، ریسک و عبارات مربوط به ایمنی محصول، علائم خطر، اطلاعات بسته بندی توزیع، برچسب الکترونیکی کمیسیون اروپایی، تعداد ویرایش های انجام شده روی شناسایی برچسب، شماره کمیسیون اروپایی، نام محصول، شماره شناسایی و نام مناسب حمل و نقل، فشار گاز ذخیره شده، مقررات ایمنی پایه بر اساس قوانین شیمیایی، شماره تلفن تماس های اضطراری، هر گونه اطلاعات اضافی شرکت و … باشد.

 

منابع

parshavayealborz.com

www-amcaremed-com