کپنوگراف
کپنوگراف چیست؟
دستگاه کپنوگراف، یکی از تجهیزات پزشکی کاربردی در اتاق عمل و بخش های ویژه بیمارستانی و مورد استفاده متخصصان بیهوشی است. که با استفاده از آن فشار نسبی کربن دی‌اکسید در هوای بازدمی بیمار سنجیده میشود. بیشترین توسعه و اصلی‌ترین کاربرد این وسیله در هنگام بیهوشی و مراقبت‌های ویژه پزشکی می‌باشد. این دستگاه میزان گاز دی اکسید کربنی که در انتهای بازدم بیمار (ETCO2) وجود دارد را اندازه گیری میکند. این کار به طور مداوم و لحظه ای این مورد را اندازه گیری کرده و نشان میدهد.
با استفاده از کپنوگراف می توان سیستم ریوی بیمار را مورد پایش قرار داد. روش کار این دستگاه کاملا غیر تهاجمی و در حین عمل جراحی و بیهوشی بسیار کارآمد است. با استفاده از کپنوگراف لزوم خونگیری از بیمار به طور پیوسته وجود ندارد و میازن دی اکسید کربن خون آسان تر مشخص میشود.
اصل اصلی کپنوگرافی بر اساس این حقیقت است که در فرآیند تنفس، بدن دی‌اکسید کربن را تولید و در هوا انتشار میدهد. کپنوگرافها فشار جزئی CO2 در هوای بازدم شده را اندازه‌گیری می‌کنند که نمایانگر سطح دی‌اکسید کربن انتهایی (ETCO2) است. موج تولید شده توسط کپنوگراف، به نام کپنوگرام، تغییرات در غلظت CO2 در طول چرخه تنفسی را گرافیکی نشان میدهد.
امروزه استفاده از کپنوگرافی (کاپنوگرافی) برای پایش سیستم ریوی به یکی از بخش های ضروری بیهوشی در اتاق عمل تبدیل شده است.
برای تماشای فیلمهای آموزشی میتوانید اینجا کلیک کنید.
اجزای کلیدی کپنوگرافی:
- کاپنومتر: کاپنومتر دستگاهی است که مقدار CO2 موجود در هوای بازدم شده را اندازه‌گیری میکند. این ارقام را معمولاً به میزان میلی‌متر جیوه (mmHg) یا به عنوان درصد نشان میدهد.
- کاپنوگراف: کاپنوگراف نمایشی گرافیکی از غلظت CO2 در طول زمان است. این گراف نشانگری است که به اسم کاپنوگرام شناخته میشود و به افراد حیاتی کمک میکند تا نرخ تنفسی بیمار، عمق تنفس و کارآیی حذف CO2 را ارزیابی کنند.
کاربردهای بالینی کپنوگرافی:
- تایید موقعیت لوله تراشه: کپنوگرافی معمولاً برای تأیید صحیح بودن موقعیت لوله تراشه در زمان تراشه گذاری استفاده میشود. حضور یک موج مداوم در کاپنوگرام تایید میکند که لوله در محل درست قرار گرفته است.
- نظارت بر تهویه: کپنوگرافی اطلاعات به لحظه ایی در مورد وضعیت تنفسی بیمار فراهم میکند. تغییرات ناگهانی یا نقصان در کاپنوگرام ممکن است به افراد ناظر(پزشک -پرستار یا تکنیسین بیهوشی) اطلاع دهد که ممکن است مشکلات تنفسی مانند کم‌تنفسی یا اضافه‌تنفسی وجود داشته باشد.
- نظارت بر گرایش‌ها در حین بیهوشی: متخصص بیهوشی از کپنوگرافی برای نظارت مداوم بر تهویه بیمار و اطمینان از اینکه سطوح CO2 در هوای وارد شده و خروجی در محدوده مطلوب باقی می‌ماند، در طول عملیات جراحی استفاده می‌کنند.
- شناسایی زودرس بحران تنفسی: کپنوگرافی یک ابزار حساس برای شناسایی بحران تنفسی یا تهاجم تنفسی است که به افراد ناظر اجازه میدهد تا پیش از اینکه بیمار به مشکلات تنفسی شدیدتر برخورد کند، مداخله را آغاز کنند.
انواع دستگاههای کپنوگراف
کاپنوگراف‌ها به عنوان ابزارهای حیاتی در نظارت بر وضعیت تنفسی بیماران استفاده می‌شوند، و در بازه‌های مختلف از نظر اندازه، قابلیت‌ها، و کاربردها موجود هستند. در زیر، تعدادی از انواع دستگاههای کپنوگراف ذکر شده‌اند:
- کاپنومتر همراه (Handheld Capnograph): این نوع دستگاه کوچک و قابل حمل است که به صورت دستی در دست بردن قرار گرفته و به سرعت میزان دی‌اکسید کربن در هوای بازدم شده را اندازه‌گیری میکند. این دستگاه معمولاً در محیط‌هایی که به دنبال حمل و نقل آسان هستند، مانند اورژانس یا محیط‌های بیهوشی استفاده میشود.
- کاپنوگراف بالینی (Bedside Capnograph): این نوع کاپنوگراف به صورت سیستم‌های بزرگتر و بیشتر قابلیت‌ها طراحی شده‌اند و معمولاً به عنوان یک قسمت از تجهیزات مراقبت ویژه یا اورژانس بالینی واحدهای بخشی مانند ICU و اتاق‌های عمل استفاده میشود.
- کاپنوگراف تختخوابی (Capnograph for Continuous Monitoring): برخی از دستگاههای کاپنوگراف طراحی شده‌اند تا برای مدت طولانی در کنار تختخواب بیماران بمانند و به صورت مداوم و در طولانی مدت میزان CO2 را نظارت کنند. این انواع کاپنوگراف‌ها معمولاً به عنوان دستگاههای نظارت طولانی مدت در بیمارستان‌ها استفاده می‌شوند.
- کاپنوگراف تشخیصی (Diagnostic Capnograph): برخی از دستگاههای کاپنوگراف از قابلیت‌های تشخیصی بیشتری برخوردار هستند و ممکن است قادر به ارائه اطلاعات بیشتری درباره الگوهای تنفسی، مشکلات تنفسی و تحلیل دقیق‌تر کاپنوگرام باشند. این انواع دستگاهها معمولاً برای استفاده در زمینه تحقیقاتی یا در محیط‌های پزشکی پیشرفته‌تر استفاده می‌شوند.
- دستگاههای کاپنوگراف جابجاپذیر (Portable Capnograph): این دستگاهها تا حد امکان جمع‌وجور و قابل حمل هستند و برای نظارت بر وضعیت تنفسی در مکان‌هایی مثل اورژانس، واحدهای مراقبت ویژه خانگی یا در مواقعی که نیاز به حمل و نقل آسان دستگاه وجود دارد، مناسب هستند.
هرکدام از این دستگاههای کاپنوگراف ویژگی‌ها و کاربردهای مختلفی دارند و بسته به نیازهای خاص هر موقعیت، انتخاب می‌شوند.
انواع کپنو گراف
از لحاظ نوع قرار گیری در مدار تنفسی بیمار
دستگاههای کپنوگراف به دو صورت قابلیت اندازه گیری میزان دی اکسید کربن هوای تنفسی بیمار را دارند:
یکی دستگاههایی که مستقیما بر روی مسیر هوای تنفسی بیمار قرار گرفته و میزان CO2 تنفسی را اندازه گیری می کنند که به آنها کپنوگرافهای Main Stream گفته می شود. در مانیتور های mainstream که به آن اصلی، مستقیم یا مین استریم نیز گفته می شود، سنسور دی اکسید کربن (CO2) مستقیم به لوله ی تراشه وصل می شود و گاز تنفسی که در اینجا کربن دی اکسید است را مستقیم در گردش خون اندازه می گیرد. یعنی مقدار دی اکسید کربن حذف شده از خون توسط ریه را نشان می دهند. زمان پاسخ دهی این روش نسبت به Side Stream سریع تر است اما فقط در شرایطی می توان از آن استفاده کرد که شخص اینتوبه شده باشد. در شکل زیر چند نمونه از این کپنوگرافها دیده می شوند.
و دیگری دستگاههایی هستند که با استفاده از موتور ساکشن بخشی از هوای تنفسی توسط بیمار را بعنوان نمونه به داخل خود مکش کرده و با استفاده از آن میزان Co2 تنفسی را اندازه گیری می کنند.که به ان مدل دستگاهها Side Stream گفته می شود.در مانیتور های Side Stream که به آن ها فرعی، غیر مستقیم یا ساید استریم نیز گفته می شود، سنسور CO2 درون مانیتور تعبیه شده است و گاز تنفسی از طریق نمونه برداری از هوای بازدم در راه های هوایی با استفاده از نازال کانولا اندازه گرفته می شود. یعنی میزان دی اکسید کربنی که جریان خون و بافت تولید می کند را نشان می دهد. استفاده از این روش در بیمارستان ها شایع تر است. همچنین این دستگاه می تواند برای افرادی استفاده شود که اینتوبه نشده اند یا به عبارتی دیگر لوله ی نای برای آن ها استفاده نشده است. در شکل زیر انواع مخلفی از ایم مدل دستگاهها دیده می شوند.
